Τυρολέζα αντί για νύφη (για την παράσταση Σλάντεκ, θέατρο Πόρτα)

Είχα πει παλιότερα πως θα δώσω μια δεύτερη προσωπική ευκαιρία στον σκηνοθέτη Δημήτρη Καρατζά, ο οποίος, παρά το νεαρόν της ηλικίας του, έχει τόσο περιβληθεί με δόξες και τιμές, για τις παραστάσεις του. Του την έδωσα λοιπόν τη δεύτερη ευκαιρία, την προηγούμενη Κυριακή, με το Σλάντεκ (του Έντεν φον Χόρβατ, στο θέατρο Πόρτα), αλλά έμεινε ανεκμετάλλευτη… (εντάξει, δεν είμαι τόσο ψώνιο όσο αφήνει να εννοηθεί η παραπάνω διατύπωση: αντιλαμβάνομαι πως ο νεαρός μας σκηνοθέτης δεν έχει λόγους να πολυσκοτίζεται για τη γνώμη μου…). Η γνώμη μου λοιπόν παραμένει ίδια. Ο Δημήτρης Καρατζάς είναι άριστος ενορχηστρωτής παραστάσεων, ικανών εντούτοις να μιλάνε περίπου για τον ίδιο, και ενίοτε μόνο στον ίδιο. Δηλαδή, καθόλη τη διάρκεια της παράστασης ο θεατής είναι στραμμένος στην επιλογή της σκηνοθετικής φόρμας του έργου, και όχι στο ίδιο το έργο. Περισσότερο προβάλλει μέσα από την παράσταση ο ίδιος ο σκηνοθέτης παρά το ίδιο το κείμενο. Και κάποια από τα σκηνοθετικά του ευρήματα ενίοτε μιλάνε μονάχα στον ίδιο — ο θεατής φεύγει από το θέατρο όχι δουλεύοντας στο μυαλό του το περιεχόμενο του θεατρικού έργου, αλλά τις απορίες του πάνω στους σκηνοθετικούς γρίφους (γρίφους, που πρέπει να είναι απαντημένοι —αν είναι ολότελα απαντημένοι— μονάχα στο μυαλό του σκηνοθέτη). Μην παρεξηγηθώ: το παιδί αυτό έχει ταλέντο και μάλιστα μεγάλο. Αλλά πάνω στην πρεμούρα του να μας το φανερώσει, υποτάσσει τα θεατρικά έργα στη δική του δουλειά. Όμως, κατά τη γνώμη μου —πείτε με παλιομοδίτη— μια σκηνοθετική δουλειά στο θέατρο, στόχο έχει να αναδείξει ένα κείμενο, όχι να το χρησιμοποιήσει για δική της προβολή. Εν προκειμένω, ο Καρατζάς σκηνοθέτησε τον Χόρβατ (ένα πρόωρα αδικοχαμένο Ούγγρο συγγραφέα, που στην Ελλάδα έχουν κυκλοφορήσει κατά καιρούς 4-5 βιβλία του με θεατρικά και άλλα), σαν να σκηνοθετούσε Μπέκετ. Μια μινιμαλιστική φόρμα, άψογα τοποθετημένη στην άδεια σκηνή, με εναρμονισμένες φωνές και ισόρροπες διανομές, να αμφιταλαντεύεται μεταξύ ρεαλισμού και παραλόγου. Αλλά τι να το κάνεις; Είναι σαν να έπρεπε να ντύσεις μια νύφη κι εσύ της ετοίμασες μιαν άψογη στολή τυρολέζας. Όσο περίτεχνη κι αν είναι η δημιουργία σου, όσο καλοραμμένη και ευφάνταστη, δεν παύει να είναι “ξεκούδουνη”, άστοχη και αφασική, πρόσφορη για τη διακονία της δικής σου μάλλον εκκεντρικότητας, παρά για το ευπαρουσίαστον της νύφης… Θα μου πείτε: Δηλαδή το κείμενο δεν υπάρχει πουθενά; Όχι, δεν λέω αυτό. Αλλά δεν υπηρετήθηκε, δεν προβλήθηκε, δεν τοποθετήθηκε μέσα μας στη θέση που θα έπρεπε να τοποθετηθεί. Τα μηνύματά του δόθηκαν (κι είχε όμορφα πράγματα να πει), αλλά στην οικεία θέση μέσα μας βρήκαν στρογγυλοκαθισμένη τη σκηνοθεσία του Καρατζά. Σε κάποια σημεία μάλιστα, οι σκηνοθετικές επιλογές συσκότισαν και το κείμενο: στις εναλλαγές μεταξύ συλλογικής (από όλους τους ηθοποιούς) και ατομικής (από έναν) εκφώνησης του κειμένου, χάνονταν τα πρόσωπα, θόλωνε η πλοκή. Είχα πει και στο παλαιότερο σημείωμά μου για τον Καρατζά πως αυτό το παιδί μπορεί να ωριμάσει και να μας δώσει εξαιρετικές δουλειές. Και ταλέντο έχει, αλλά και αντίληψη (υπάρχουν ενδείξεις περί αυτού). Κι επιπλεόν, είναι φιλόπονος. Εντούτοις, είναι εγκλωβισμένος στον εαυτό του — για την ακρίβεια, είναι θύμα του εαυτού του και πρέπει να το καταλάβει νωρίς. Για το δικό του καλό και για το δικό μας. Αν ο Καρατζάς τοποθετήσει το εγώ του σεβαστικά απέναντι στα κείμενα, νομίζω πως θα μεγαλουργήσει. Αν δεν το κάνει, τότε αντί να ασχολούμαστε με τις παραστάσεις του (με τα έργα, τους ηθοποιούς, τους συντελεστές και τη σκηνοθεσία), θα ασχολούμαστε (όπως καλή ώρα σ’ αυτό το σημείωμα) μόνο με τον ίδιο. Αν αυτό θέλει, το έχει ήδη πετύχει. Μα στην ιστορία δεν μένουν (παρά σαν φαρσέρ μάλλον) όσοι ντύνουν τις νύφες τυρολέζες…