Homesman: Ταξίδι στα βάθη του ανθρώπου…

Πώς ορίζεται το “αριστούργημα”;

Βγαίνοντας από τον κινηματογράφο κι έχοντας δει το Homesman του Τommy Lee Jones είχα τη βεβαιότητα πως είχα μόλις δει ένα αριστούργημα, αλλά τι είναι το “αριστούργημα”, πώς ορίζεται;

Φαντάζομαι πως σε κάθε τέχνη, προσεγγίζεται αλλιώς το ερώτημα, οπότε ας περιοριστώ στο χώρο του βιβλίου και εν μέρει του κινηματογράφου. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο πως το Homesman είναι μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Glendon Swarthout.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να είναι επιτυχημένο ένα έργο τέχνης σ’ αυτούς τους δύο τομείς. Για μένα ο ουσιαστικότερος είναι να θέτει το αρχετυπικό ερώτημα “τι είναι ο άνθρωπος” και να σκαλίζει στην πράξη την επιφάνεια των πραγμάτων για να αποκαλύψει αρχέγονες όψεις της ανθρώπινης ταυτότητας. Όσο πιο βαθιά σκαλίζει το έργο τέχνης (κι όσο πιο καλά φέρνει στην επιφάνεια, με τις τεχνικές του, αυτές τις όψεις), τόσο πιο επιτυχημένο είναι. Έτσι τα επιτυχημένα έργα τέχνης, αποκαλύπτουν, όπως ο χρυσοθήρας στην ακροποταμιά ή ο αρχαιολόγος με το προσεκτικό του πινελάκι, τα αρχετυπικά ανθρώπινα ιδιώματα, αυτά που υπάρχουν από τότε που ο άνθρωπος πρωτοβάδισε με τα δυο του πόδια πάνω στο χώμα τούτης της γης, και τα φωτίζουν όπως είναι (όχι με φτιασιδώματα εποχιακά και αποπροσανατολιστικές επικαιρικές παραλλαγές): έρωτας, φιλία, μίσος, φθόνος, παραφορά, τρέλα, κτηνωδία, καλοσύνη, ανιδιοτέλεια, αυθυπέρβαση κοκ. Σκαλίζοντας την επιφάνεια του ανθρώπου και φτάνοντας βαθιά στις καταγωγικές του ρίζες, θα βρεις πως ο άνθρωπος είναι δύο κατά βάση πράγματα: κτήνος και θεός.

Ο Tommy Lee Jones κατορθώνει να αναδείξει αυτές τις δύο πτυχές και να τις βάλει να συνομιλήσουν. Η τραγικότητα της επίγειας συνθήκης και το σπίθισμα του μεγαλείου του ανθρώπου είναι που παλεύουν διαρκώς να αναμειχθούν μέσα στην ταινία. Και το μείγμα είναι μοναδικό, οι ισορροπίες θεσπέσιες. Χωρίς περιττά ιδεαλιστικά φτερουγίσματα από τη μια, αλλά ούτε και ακραίο μηδενιστικό κυνισμό, από την άλλη. Με ωμότητα, αλλά όχι χυδαία. Με ελπίδα, αλλά όχι εύκολη και γλυκερή. Το δε τέλος της ταινίας, αριστοτεχνικό…

Βγαίνοντας από τον κινηματογράφο, ένιωθα ένα κόμπο στο στομάχι (είναι σκληρή ταινία — να είστε προετοιμασμένοι) κι ένα θάμβος για το αριστούργημα που είχα δει. Μπροστά σε τέτοια έκθεση, νιώθεις πιο ταπεινός, πιο λίγος. Κι η αντίθεση με τον κόσμο που ξαναντίκρυσα, κραυγαλέα: το περιβάλλον του Mall. Καραμελωμένα αισθήματα, αγχωμένη ανεμελιά, marketing διασκέδασης με μπόγους ποπ-κορν, λιγωτικά ροφήματα και επιτηδευμένη τσίκνα από traditional ψησταριές… Δεκαοχτάρια του χαβαλέ, με τσιγάρο και piercing και κοφτές λέξεις. Κλιματισμένη ατμόσφαιρα, γυαλιστερές επιφάνειες, γκλαμουριάρικα μαγαζιά με μοδάτες βιτρίνες, security και μπάρες ανίχνευσης. Βαριεστημένες μαμάδες με καρότσια, με μωρά σφιχτοδεμένα και αφασικά… Ένας κόσμος που παλεύει να κρύψει το ερώτημα, να αποφύγει τις βαθύτερες όψεις του ανθρώπου, να τις σκεπάσει με το ένα και μοναδικό διακύβευμα της συγχρονικότητας: κατανάλωση, κατανάλωση, κατανάλωση…

Το ξέρω πως ακούγομαι λίγο παλιομοδίτικα καταγγελτικός. Στην πραγματικότητα, δεν είμαι άνθρωπος που απεχθάνεται “ιδεολογικώς” τα εμπορικά κέντρα. Τα χρησιμοποιώ όποτε τα χρειάζομαι και αναγνωρίζω πολλά από τα προτερήματά τους. Απλά εκείνο το απόγευμα, η αντίθεση του Mall με το βάθος της ταινίας που πρόβαλλε ήταν τόσο έντονη και τόσο μα τόσο ψηλαφητή!

Homesman λοιπόν. Αξίζει να τη δείτε, αλλά να είστε προετοιμασμένοι για ένα θέαμα σκληρό και εντούτοις λυτρωτικό.